Ptaszniki należą do gromady pajęczaków, która liczy sobie około 35
tysięcy gatunków. Ptaszniki to z ogóły duże pająki, których długość
ciała przekracza 6 cm, a rozpiętość odnóży nawet 30 cm.
Obecnie znanych jest ponad 850 gatunków ptaszników i co roku
odkrywane są nowe. Prawdopodobnie niektórych gatunków nigdy nie
poznamy, bo tereny gdzie występują są w zastraszającym tempie
niszczone. Chciałbym zaznaczyć, że tarantule to nie to samo co
ptaszniki.
Tarantule to pajęczaki, które występują w południowej Europie i na
obszarach Azji gdzie występuje klimat umiarkowany. Dorastają od 2.5
cm do 4.0 cm długości. Ich ciało w porównaniu do ptaszników jest
smukłe. Tarantule dysponują silnym jadem, który jednak dla człowieka
nie jest bardzo niebezpieczny. Opisane wypadki śmiertelne po
ukąszeniach tarantuli nie zostały dokładnie udokumentowane. Nazwa
tarantula pochodzi od miasta Taranto w południowych Włoszech gdzie
ludziom, którzy zostali ukąszeni przez tarantule kazano dużo się
ruszać, żeby jad został wydalony razem z potem. Błędna nazwa
tarantula została przypisana ptasznikom w krajach anglojęzycznych, a
właściwie w Stanach Zjednoczonych. Dodam jeszcze, że amerykanie
nazywają ptaszniki tarantule, birdspiders, bird eating spiders i big
hair spiders. Widać jaki naród...
Pająki ptaszniki zamieszkują sawanny, stepy i wilgotne lasy
tropikalne, gdzie kryją się na gałęziach drzew jak i poszyciu. W
ciągu 350 milionów lat (!!) ptaszniki doskonale dostosowały się do
warunków w jakich żyją na ziemi. Po raz pierwszy o ptasznikach
ludzie usłyszeli w 1705 r. gdy niemiecka malarka Maria Sebilli
Merian namalowała obraz ukazujący wielkiego owłosionego pająka
zjadającego kolibra (małego ptaka). Od tamtej właśnie pory ptaszniki
mają złą reputacje i uznaje się je za krwiożercze bestie zabijające
wszystko co stanie im na drodze, jednak rzeczywistość jest zupełnie
inna...
Ptaszniki żywią się bezkręgowcami i małymi kręgowcami. Po takim
obfitym posiłku z małego kręgowca ptasznik może pościć (nie jeść)
nawet kilka miesięcy. Korzenie ptaszników sięgają bardzo odległych
czasów. Prześledzenie ewolucji pająków jest bardzo trudne, ponieważ
ich ciało jest bardzo miękkie i zachowało się niewiele skamielin
tych zwierząt. Pierwsze pająki żyły około 300-350 milionów lat temu.
Największą skamieliną pająka jaką odnaleźli naukowcy jest skamielina
ptasznika z rodzaju Megarachne (ZOBACZ
1,2),
którego ciało miało długość 35 cm. Pierwsze pająki żyły w okresie
karbonu. Pod koniec karboru żyło już niewiele pajęczaków, a do
naszych czasów przetrwały pająki z rodzaju Liphistius , które
zachowały wszystkie cechy archaiczne. Zdolność pająków do
przetrwania we wciąż zmieniających się warunkach środowiska jest
powodem dlaczego formy zbliżone do prehistorycznych żyją do dziś. W
rzędzie pająków ptaszniki są grupą prymitywna, świadczy o tym budowa
szczekoczułków, które składają się z dwóch członów. Jeden/pierwszy
skierowany do przodu a drugi zwany pazurem porusza się w
płaszczyźnie równoległej do osi ciała pająka. Ptaszniki mają słaby
wzrok, ich cztery pary oczu mogą tylko odróżnić światło od
ciemności (ZOBACZ 3).
Ważnym narządem zmysłu są pokrywające ptasznika włoski dzięki
którym wyczuwa on najmniejsze drgania podłoża. Włoski pełnią też
funkcje obronną, tzn. jeżeli ptasznik jest zaniepokojony pociera
małymi tylnymi nóżkami o odwłok po czym uwalnia się "chmura"
malutkich, ostro zakończonych włosków, które wbijają się w ciało lub
nozdrza intruza. Owe włoski powodują podrażnienia i ostre stany
zapalne. Włoski działają natychmiastowo i dają ptasznikowi czas na
ucieczkę. Tą metodę ataku stosują szczególnie ptaszniki z "nowego
świata", w szczególności z rodzaju Brachypelma, które tak właśnie
próbują się bronić bądź odstraszyć intruza, jeżeli metoda nie
skutkuje pająk próbuje atakować ostrzami jadowymi. Gatunki ze
"starego świata" nie używają tej metody, a mianowicie ptasznik unosi
przednią część ciała i odsłania ostrza jadowe uderzając przy tym
ostrzegawczo odnóżami o podłoże, jeżeli to nie skutkuje pająk od
razu rzuca się na intruza i próbuje kąsać. Wszystkie ptaszniki
posiadają jad, który w zależności od gatunku jest mniej lub bardziej
niebezpieczny dla człowieka. Jad służy ptasznikom do zabijania
zwierząt stanowiących ich pokarm. Ptaszniki nie używają pajęczyny do
polowań, po polowaniu ptasznik owija ofiarę w pajęczyne w celu
unieruchomienia lub owija ją sobie swoje kryjówki w celach
higienicznych. Ptaszniki to bardzo czyste zwierzęta i dbają o swoją
higiene. Nić, która wytwarzana jest przez pająka jest okolo 1000
razy cieńsza od włosa ludzkiego, a wielokrotnie mocniejsza od
nici syntetycznych. Rozmnażanie się ptaszników jest bardzo ciekawe,
a dla samców bywa czasami bardzo niebezpieczne. Dojrzałe samce
wędrują w poszukiwaniu partnerki. Gdy znajdą swoją wybraną
sygnalizują swoje zamiary miłosne tupiąc pierwszą parą odnóży w
podłoże. Samica natomiast jeżeli jest gotowa na przyjęcie odpowiada
mu w ten sam sposób. Wówczas samiec swoimi kolcami na pierwszej
parze nóg blokuje samicy szczekoczułki po czym unosi ją do góry i
narządami kopulacyjnymi na nogogłaszczkach umieszcza nasienie w jej
otworze płciowym. Po zakończeniu samiec ma mało czasu na ucieczkę,
jeżeli mu się uda oddala się szukając następnej partnerki, jeżeli
nie, niestety zostaje pożarty przez samice. Samica opiekuje się
kokonem i po kilkunastu tygodniach z jaj lęgną się małe pajączki,
które opuszczają kokon i od tej pory są zdatne tylko na siebie
(ZOBACZ 4,
5). Duża cześć małych
pajączków po prostu ginie w wyniku niesprzyjających warunków
środowiska lub służąc jako pokarm dla innych zwierząt. Najgorszym
przeciwnikiem dla ptasznika jest osa samotnica, która paraliżuje
pająka swoim żądłem i zaciąga go do wykopanej przez siebie jamki.
Następnie składa w ciele ciągle żywego lecz odrętwiałego pająka
jaja. Z jaj tych wylęgają się larwy, które żywcem zjadają pająka od
środka. Wielkość osy zależy od wielkość larwy, gdyż dorosły owad nie
rośnie, dlatego też samica wybiera tylko duże pająki, a by larwy
miały do rozwoju jak najwięcej miejsca.
Pająki odgrywają ważna rolę w kulturze i religii różnych
społeczności. Przykładem jest południowoamerykańskie plemię
Indiańskie Piaora dla których ptaszniki są zwierzętami świętymi.
Ogromne znaczenie lecz nie do końca poznane, miały również dla
żyjących około 1400 lat temu w Peru Indian Nazca. Systematyka
ptaszników ciągle jest jeszcze ostatecznie uporządkowywana. Różni
ludzie podają różne inne podziały ptaszników.
Ciało pająka składa się ogólnie z dwóch części: głowotułowia i
odwłoka. Głowotułów inaczej karapaks nie jest segmentowany i od
niego wychodzą odnóża. Odwłok jest miękkościennym workiem. Cztery
pary nóg służą do poruszania się. Każde odnóże składa się z siedmiu
członów: biodra, krętarza, uda, rzepki, goleni, pięty i stopy
zakończonej pazurami, które umożliwiają pająka poruszanie się po
powierzchniach pionowych.
Jednymi z groźniejszych pająków których jad może stanowić
zagrożenie dla człowieka to:
